پاشنه آشیلِ اروپا در جنگ اوکراین/ زمستان سرد و خیابان‌های گرم؟

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل - محسن وفائی: با آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، آمریکا و کشورهای غربی گرچه برخلاف انتظارها، همه به نوعی آشکارا اعلام کردند وارد رویارویی نظامی مستقیم با ارتش روسیه نخواهند شد، با اظهارات و اقدامات فوری خود به مردم و دولت اوکراین نشان دادند که برای جلوگیری از پیشروی ارتش روسیه و اجبار مسکو به عقب‌نشینی و پایان جنگ، تمام قد در کنار کی‌یف خواهند بود.

اوج این «همبستگی و اتحاد» را در سخنرانی ششم فروردینِ امسالِ «جو بایدن»، رئیس‌جمهور آمریکا در شهر ورشو، پایتخت لهستان باید دید. بایدن یک ماه پس از آغاز جنگ در اوکراین در سخنانی پرشور، عملیات نظامی روسیه که مسکو آن را «جنگی تدافعی و واکنشی به تحریکات غرب و دفاع از امنیت خود» نامیده، جنگی بین «خیر و شر» توصیف کرد که همه باید تکلیف خود را با آن روشن کرده و تمام توان خود را برای «شکست شر» به کار ببرند و به نمایندگی از همه کشورهای غربی، خطاب به مردم اوکراین گفت «ما همه در کنار شما هستیم. تنها هزینه‌های سریع و تنبیهی، روسیه را وادار به تغییر رفتار می‌کند».

جنگِ «خیر و شر» و غربِ متحد

نزدیک به شش ماه از جنگ گذشته است و در این مدت، کشورهای غربی و آمریکا برای شکست روسیه، شدیدترین تحریم‌ها در بخش‌های مختلف اقتصادی علیه مسکو اعمال و ارتش اوکراین را با انواع و اقسام سلاح‌های مدرنِ زرداخانه‌ها و انبارهای خود تجهیز کردند، اما تاکنون روسیه رفتارش را تغییر نداده است.

به نوشته روزنامه گاردین، دولت آمریکا در هفته گذشته تصویب کرد که ۱ میلیارد دلار کمک نظامی دیگر به ارتش اوکراین کمک کند، آمریکا تاکنون نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار به اوکراین کمک نظامی کرده و کمک‌های انگلیس به ارتش اوکراین نیز به ۲.۳ میلیارد یورو رسیده است. کشورهای اروپایی دیگر نیز حجم زیادی از تسلیحات نظامی را در اختیار اوکراین قرار داده‌اند. قطعاً بدون این کمک‌های نظامی، اوکراین تا حالا کاملاً شکست خورده بود.

اما گویا با فاصله‌گرفتن تدریجی از روزهای گرمِ بهار و تابستان و نزدیک‌شدن به روزهای خنک و سرد پاییز و زمستان، شور و گرمی «اتحاد جهان آزاد علیه پوتین» نیز گویا نشانه‌های سردی از خود نشان می‌دهد.

صلح‌طلبان و عدالت‌طلبان چه می‌گویند؟

نظرسنجی اخیر «اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا» نشان می‌دهد که اولویت‌های افکار عمومی کشورهای اروپایی با گذشت زمان از آغاز جنگ اوکراین، تغییر کرده، و اگر در آغاز و در نتیجه ضربه روانی و ناگهانی جنگ خواهان کمک همه‌جانبه به ارتش اوکراین تا «شکست کامل روسیه» بودند، اکنون اکثریت ترجیح می‌دهد به هر قیمت ممکن جنگ تمام شود.

این نظرسنجی در ۱۰ کشور اروپا انجام شده و به نوشته اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا، نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد بحث و گفت‌وگوی عموم مردم از حوادث میدانی جنگ به سوالاتِ پیرامون نحوه پایان جنگ چرخش پیدا کرده و همچنین تأثیر این جنگ بر زندگی مردم، بر کشورهایشان و بر اتحادیه اروپا. آگاهی مردم اروپا نسبت به اقتصاد جهانی و پیامدهای اجتماعی جنگ نیز بیشتر شده؛ پیامدهایی مانند تورم بالا و بحران انرژی و غذا.

این اندیشکده از بررسی نتایج این نظرسنجی افکار مردم اروپا همچنین به این نتیجه رسیده که اروپایی‌ها اکنون به دو گروه مخالف هم تقسیم شده‌اند: «گروه صلح» و «گروه عدالت».

هواداران گروه صلح خواهان برقراری فوری صلح هستند، حتی به قیمت امتیازدهی اوکراین به روسیه، اما گروه عدالت بر این باور هستند که «صلح تنها با شکست کامل و آشکار روسیه به دست می‌آید». این شکاف و اختلاف اکنون در بسیاری از کشورهای اروپایی وجود دارد. از آن جایی که به نظر می‌رسد جنگ در اوکراین، جنگی طولانی و فرسایشی باشد، این خطر وجود دارد این مسئله شکافی عمیق در «اتحاد اروپا» ایجاد کند.

سه قهرمان و سه جبهه نبرد

«گیدون راچمَن» از ستون‌نویس‌های مطرح فایننشال‌تایمز می‌نویسد «نبرد در اوکراین اساساً در سه جبهه در جریان است و سه قهرمان دارد. جبهه نخست خود میدان نبرد است، جبهه دوم، جبهه اقتصادی است و جبهه سوم، جنگ اراده‌هاست. و سه قهرمان این جنگ، اوکراین، روسیه و اتحاد کشورهای غربی است که از اوکراین حمایت می‌کنند.»

اتحاد کشورهای غربی که به گفته راچمَن یکی از عناصر اصلی جنگ اوکراین است و نبود آن خود اوکراین را هم از میدان نبرد کنار می‌کشد، اساساً متکی به حمایت افکار عمومی کشورهای اروپایی است؛ نداشتن حمایت افکار عمومی یعنی خالی‌کردن پشت اوکراین. کنارکشیدن دست حمایتی از اوکراین هم یعنی ماندن یک قهرمان در میدان و پیروزی روسیه.

اما سوال اصلی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چه عواملی موجب شد که آن همه شور و اشتیاق مردم اروپا برای حمایت از اوکراین، اکنون به شک و تردید تبدیل شده و خواهان پایان جنگ به هر قیمتی، حتی تسلیم‌شدن اوکراین هستند.

پاشنه آشیلِ اروپا در جنگ اوکراین کجاست؟

علی‌رغم سخنرانی‌های اولیه و پرشور مقامات اروپایی در حمایت از اوکراین، به مرور و با فاصله‌گرفتن از روزهای آغازین جنگ، زمین سفتِ واقعیت، اصول و چهره گریزناپذیر خود را به مردم و رهبران سیاسی اروپا و حامیان اوکراین نشان داد؛ آنگونه که اگر گفتار و شعارها با منطق و روندهای جاری واقعیت تطابق نداشته باشد، دیر یا زود، واقعیت با ضربه‌های سنگین‌تر ضرورت و منطق خود را تحمیل می‌کند.

اروپا بیش از ۴۰ درصد گاز و زغال‌سنگ مصرفی و همچنین یک چهارم نفت و محصولات نفتی خود را از روسیه تأمین می‌کند، پاشنه آشیل اروپا در همین‌جاست؛ وابستگی شدید به نفت و گاز روسیه. گرچه آمریکا و اتحادیه اروپا بخش‌های مختلف اقتصاد روسیه را تحریم کرده‌اند و تاکنون به علت همین وابستگی بخش انرژی روسیه را تا زمان «خودکفایی» در این زمینه به تعویق انداخته‌اند، اتحادیه اروپا در اوایل مرداد اعلام کرد این اتحادیه به توافق سیاسی دست یافته که به موجب آن کشورهای عضو باید گاز مصرفی خود و در نتیجه صادرات گاز از روسیه را کاهش دهند.

شلیک به پای خود و نوش دارویِ بی‌اثر

در ادامه تنش روزافزون بین روسیه و کشورهای اروپایی بر سر عملیات نظامی روسیه در اوکراین، و اقدامات تقابلی کاهش عرضه گاز روسیه در مقابل تحریم‌های همه‌جانبه غربی‌ها، وزرای انرژی کشورهای اتحادیه اروپا چهارم مرداد بر سر چارچوب طرح کاهش مصرف گاز به توافق سیاسی دست یافتند. بر اساس این توافق، کشورهای اروپایی به منظور کاهش وابستگی به سوخت و انرژی روسیه، از آگوست ۲۰۲۲ تا مارس ۲۰۲۳، مصرف گاز خود و در نتیجه واردات گاز از روسیه را به میزان ۱۵ درصد کاهش می‌دهند.

روز بعد، شرکت گازپروم روسیه، نیز در اقدامی تقابلی اعلام کرد صادرات گاز به اروپا را تا ۲۰ درصد ظرفیت تولیدی خود کاهش داده است. به نوشته خبرگزاری اسپوتنیک، با این کاهش عرضه، هم‌اکنون صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق خطوط نورد استریم به ۳۱ میلیون متر مکعب در روز یا نزدیک به ۲۰ درصد ظرفیت تولیدی کاهش یافته است. نورد استریم به مجموعه‌ای از خطوط لوله انتقال گاز طبیعی گفته می‌شود که گاز روسیه را به آلمان منتقل می‌کنند.

گرچه نیمی از صادرات نفت و ۸۰ درصد صادرات گاز و یک چهارم صادرات زغال‌سنگ روسیه به اروپا می‌رود، و به نوعی روسیه نیز به درآمد حاصل از این صادرات وابسته است، اما به علت بالارفتن قیمت حامل‌های انرژی اکنون روسیه با کاهش عرضه چندان متضرر نخواهد شد.

روسیه برای مقابله با تحریم‌های همه‌جانبه غرب علاوه بر کاهش عرضه، پیش از این همچنین تهدید کرده بود که همه کشورهای واردکننده گاز روسیه باید با «روبل» روسیه تسویه‌حساب کنند. مسکو تاکنون صادرات گاز به لتونی، بلغارستان و لهستان را به علت پرداخت‌نکردن به روبل متوقف کرده است.

گاز هست، اما کم است

خبرگزاری رویترز ۱۵ مرداد گزارش داد که شرکت گازپروم روسیه، صادرات گاز به آلمان از طریق خطوط «نورد استریم ۱» را تا ۲۰ درصد ظرفیت تولیدی خود کاهش داده و این اقدام فشارها بر بزرگترین اقتصاد اروپا افزایش داده تا دست به ذخیره گاز برای فصل زمستان بزند.

«کلاوس مولر»، رئیس نهاد تنظیم‌کننده انرژی آلمان اعلام کرد برای مقابله با کمبود گاز در ماه‌های سرد، مردم آلمان باید مصرف انرژی خود را تا دست‌کم ۲۰ درصد کاهش دهند. به گفته مولر، آلمان هم باید صادرات گاز به کشورهای همسایه را تا ۲۰ درصد کاهش دهد و ۱۰ تا ۱۵ گیگاوات بر ساعت (Gwh) گاز وارد کند تا در فصل زمستان با کمبود گاز روبرو نشود.

این مقام آلمانی می‌گوید گرچه ذخیره گاز طبیعی آلمان نزدیک به ۶۵ درصد است، این مقدار هنوز کافی نیست تا زمستان را بدون گاز روسیه سر کنیم. اگر ما زیاد ذخیره نکنیم، و گاز بیشتر وارد نکنیم، حتماً مشکل خواهیم داشت.

زمستان سرد و خیابان‌های گرم؟

رسانه‌های اروپا ۲۶ مرداد گزارش دادند که تداوم کاهش صادرات شرکت بزرگ انرژی روسیه (گازپروم) به کشورهای اروپایی، در بحبوحه تحریم‌های اعمال شده علیه مسکو، بهای گاز را در اروپا ۶۰ درصد افزایش خواهد داد.

شرکت گازپروم با اشاره به روند کاهشی صادرات گاز به اروپا می‌گوید بهای کنونی گاز در اروپا به ازای هر متر مکعب، به ۲ هزار و ۵۰۰ دلار رسیده است. بر اساس برآوردهای محافظه‌کارانه، اگر چنین روندی ادامه پیدا کند، قیمت هر متر مکعب گاز در زمستان سال جاری از ۴ هزار دلار بیشتر خواهد شد.

جنگ و نبرد ترکیبی روسیه و کشورهای اروپایی همچنان در حوزه‌های مختلف از میدان نبرد، جنگ سایبری تا حوزه انرژی در جریان است، اما به نظر می‌رسد با نزدیک‌شدن به روزهای سرد زمستان، جدال و تنش در حوزه انرژی داغ‌تر خواهد شد و با روند کنونی اگر جنگ در اوکراین ادامه داشته باشد، و اروپا نتواند جایگزینی برای واردات گاز روسیه پیدا کند، احتمالاً زمستان امسال باید منتظر روزهای داغی در خیابان‌های کشورهای اروپایی باشیم.